FEZ Ekonomik Gezi Rehberi

FEZ Ekonomik Gezi Rehberi

Eski adı “Fes el Bali” olan, Dünya’nın en eski imparatorluklarından biri olan bu şehir, Fas’ ın da üçüncü büyük şehri. Tabakhaneleri ile meşhur şehrin eski kent merkezinde yürürken bu enteresan kokunun nereden geldiğini fazla düşünmeye gerek yok tabii.. Fez, Fas’taki “Dünya Mirası” ilan edilen ilk kent ve Dünya’nın en büyük araçsız şehir alanı olarak kabul ediliyor. Marakeş ve Kazablanka‘ nın daha turistik olarak ön plana çıkması sebebiyle, eğer gerçekten Fas kültürünü deneyimlemek istiyorsanız gitmeniz gereken tek yer belki de Fez.

Bir kaynağa göre bu şehir ismini ülkeden almış. Şöyle ki; Berberi ülkelerinde başkent isimleri ülke isimlerinden geliyormuş ve Fez’ de bir dönem ülkeye başkentlik yapmış olduğu için bu ismi almış. Ama bu sefer de şunu düşünüyoruz: İngilizcesi Fes olan şehir ile İngilizcesi Morocco olan ülke bu bahsedilen kelime oyununa pek uymuyor sanki. O zaman acaba gerçekten de ülkemize gelen ilk fesler Fez’ den geldiği için biz şehre Fez ve ona uyumlu olsun diye ülkeye Fas mı dedik?! :S

FEZ’ E ULAŞIM: FEZ’ E NASIL GİDİLİR?

Tren ile: Fas’ın ulusal tren yolu şirketi olan ONCF trenleri Fas içinde büyük şehirler arasında kolay ulaşım sağlayabilirsiniz. Fez’deki ana tren istasyonunun adı Fès-Ville. Buraya trenle Kazablanka‘dan 3-4 saatte, Marakeş’ten 7,5 saatte, Rabat’tan 2,5- 3 saatte ve Tangier’den ise 4,5 saatte ulaşabilirsiniz.

Araç ile: Kazablanka havaalanından ya da şehir merkezinden araç kiralayarak ücretli otoyoldan 3- 3,5 saatte, E-5 tipi uluslararası yoldan ise 4.5 saate yakın bir sürede Fez’e ulaşabilirsiniz. Otoyollar “A” harfi ile işaretlenmiş ve inanılmaz pahalı. Neredeyse her 15-20 dakikada bir gişe çıkıyor karşınıza. Uluslararası yol ise “N” (national’dan geliyor) ile işaretlenmiş olan ücretsiz yollar. Zaman ve fiyat dengesine göre seçim sizin 🙂

Otobüs ile: CTM otobüsleri ile Fez’in otogarı niteliğindeki Gare Routière’e ulaşıp, oradan da taksi ile şehir merkezine ya da kalacağınız otele geçebilirsiniz.

FEZ ŞEHİR İÇİ ULAŞIM?

Yaklaşık bir buçuk, iki metre genişliğindeki dar sokakları sebebiyle motorlu taşıtların giremediği Fez eski şehir merkezi yani medina bölgesinde ulaşım yürüyerek, taşıma ise (yerel halk tarafından) eşek ve atlarla gerçekleştiriliyor. Ancak maalesef sizin bu eşeklere yanaşmanız, fotoğraf çekmeniz, hele bir de üzerine binme eğilimine girmeniz çok hoş karşılanmayacaktır.

Fez şehir merkezinde gezerken kesinlikle kaybolacaksınız. İster elinize detaylı bir harita alın, ister GPS kullanın mutlaka en az 10 kere birisine yol sormak zorunda kalacaksınız. Harita demişken biz seyahatlerimizde maps.me ya da Ulmon offline harita uygulamalarını tercih ediyoruz ancak Fez’de ilk defa bu haritaların koordinatlarının şaştığına tanık olduk. Kaldığımız riadda verdikleri şehir haritası ile eski usul yolumuzu bulmaya çalıştık. Ancak yine de dönüş yolunda hangi dar sokaktan sağa dönüp, hangi bakkaldan sola saptığımızı karıştırdık. O yüzden size tavsiyemiz ara sokaklarda başıboş yürüyün, tipini beğendiğiniz daha fazla fotojenik görünen sokaklara girmekten çekinmeyin, insan seline bırakın kendinizi.

Fez’de şehir merkezinin dışındaki bölgelere petite taksileri kullanarak ulaşım sağlayabilirsiniz. Bu taksilerden bazıları taksimetreyi açmak istemeyecektir. Bu durumda sıkı bir pazarlık yapmanız gerekiyor. Bu arada sempatik bir ayrıntı da bu petite taksilerin rengi de şehirden şehre farklılık gösteriyor. Kazablanka ve Fez’de kırmızı, Marakeş’te sarı, Essaouira’ da mavi!

FEZ’ DE KONAKLAMA: FEZ’ DE NEREDE KALINIR?

94-96 Bouajjara Bab Jdid’daki Riad el Amine Hotel, 5-Makhfia Ercif a cote du cinema Amal’daki Palais de Fes dar Tazi Hotel ve 5 Place Batha, Rue El Douh’daki Riad Palais Batha otelleri Fez’in en pahalı otelleri arasında.

Ancak biz tabii ki bu otellerde kalmadık 🙂

Booking.com’dan uygun fiyatlı, temiz ve rahat görünen, ayrıca şehir merkezine de yakın Dar Mansoura adındaki riadda 100 €’ya 2 gecelik 1 oda rezerve ettik. Bahsettiğimiz gibi GPS koordinatları şaşması ve mekanın dar bir ara sokakta yer alması sebebiyle bize yardım teklif eden genç sayesinde riadımızı sonunda bulduk. Tabii ki Fas’ta bu tip yardımların karşılıksız kalmayacağını da bu sayede öğrenmiş olduk 🙂 Bahşiş geleneğinden bahsediyoruz 🙂

Gelelim riada. Bizim kalacağımız oda tadilat nedeniyle konaklanamaz durumda olduğu için bizi Riad Taryana adındaki komşu riada transfer ettiler. Ve iyi ki de etmişler. Çünkü bu yeni riad ve çalışanları o kadar sempatikti ki yanımızda alıp eve getirmek istedik 🙂

Bu arada booking.com’da dip not olarak yazmasına rağmen dikkatimizden kaçan bir detay var. Otel sadece cash (EURO ya da MAD olabilir) kabul ediyor ve şehir içi vergi gibi bir ücret booking’de yansıtılan tutara dahil edilmiyor. Gecelik kişi başı 2€ ilave bir vergi ödüyorsunuz. Aklınızda bulunsun.

FEZ’ DE KESİNLİKLE YAPILMASI GEREKENLER?

Fez’de kesinlikle deri tabakhanelerini ziyaret etmelisiniz. Chouara Tabakhanesi geleneksel yöntemler kullanılarak derilerin işlendiği dünyanın en eski tabakhanesi.

Fes festival of world sacred music: 22- 30 Haziran trailer arasında Jnan Sbil’de gerçekleşiyor (2018’de).

Fez eski şehir merkezindeki riadlar avluları ile meşhur ancak birde terasları var, çıkmazsanız pişman olursunuz. İşte size şehrin tepeden manzarasını izlemek için ideal ve bedava bir konum önerisi 🙂

FEZ’ DE NE YENİR? NE İÇİLİR?

Fez’ deki ilk akşam, kaldığımız riada birkaç adım mesafede yer alan Le Tarbouche adlı bir restorana girdik. (Adres: No 43 Talaa kebira, rue haddadine) Fas kültürü ve yemekleri ile ilk kez tanıştığımız için biraz gergindik ancak restoranda oturan yabancı turistler nedense bize güven ve cesaret verdi 🙂 Bu restoranda Fas salatası ve yine atıştırmalık kısmından Baltık gezimizde yediğimiz kıbın benzeri bir şey yedik. Tadı oldukça lezzetliydi. Sadece tahmin edeceğiniz gibi fazlaca baharatlı ki bunun sebeplerinden biri de bu restoranın tipik Fas yemeği dışında aslında bir Meksika mutfağı olmasındanmış! Öğrendiğimizde çok geçti 🙂 Bu sebeple de üzerine kesinlikle nane çayı içmelisiniz. Midenizi rahatlatacaktır 🙂 Restoranda lezzetli olduğu söylenen ayrıca tabbouleh, curry chicken ve cheesecake!

İkinci gecemizde ise Restaurant Asmae isimli oldukça geleneksel ve turistik bir restorana girdik. 1 menü için 120 DH (yaklaşık 60 TL) ile bu 6 günlük Fas seyahatinde yemek için ödediğimiz en fazla ücreti vererek rekor kırmış olduk. Peki bu kadar pahalı menüde ne vardı derseniz. Öncelikle sofrayı en az 10-15 farklı çeşit meze ile doldurdular. Zaten hamur işleri efsane leziz olduğu için aslında midemizi ekmek ve mezelerle doldurmuş olduk. Üzerine ana yemek olarak tagine adında güveç ve tabbouleh yani kuskus tercih ettik. Arkasından geleneksel servisleri ile nane çayı ve tatlı kurabiyeler ikram edildi. En son da ortaya koca bir tabak ile meyve servisi. Biraz fazla ödedik belki ama gerçekten lezzetli ve keyifli bir akşam yemeği yemiş olduk. En azından bir defa denemeye değer.

Bu arada Fez şehir merkezinde gezerken sağlı sollu tatlı ve ekmek tezgahları ve taze sıkma meyve suları oldukça iştah kabartıcı. Bunu da söylemek de fayda var. Bizdeki ya da Avrupa’daki gibi bir kafe kültürü yok burada. Kafeleri bizim Anadolu’daki eski köy kıraathanelerine benziyor. %95 erkek olan müşterileri (ya da müdavimleri mi demeliyiz bilmiyorum) yüzleri caddeye ya da sokağa, omuz başları birbirlerine dönük olarak oturup, nane çayı ya da espresso gibi 1 yudumluk sert kahvelerinden içip, sohbet ediyorlar. Bu yüzden eğer siz de bizim gibi kahve tiryakisiyseniz, yanınıza nescafe ve termos götürün, mağdur kalmayın 🙂

FEZ’ DE ALIŞVERİŞ: FEZ’ DEN NE ALINIR?

Öncelikle şunu belirtelim. Fez’den alışveriş yapmadan dönemeyeceksiniz. İddia ediyoruz 🙂 Her şey o kadar otantik, o kadar renkli, o kadar sempatik ki alışveriş yapmazsanız vicdanınız rahat etmeyecek 🙂

Deri olan her şey (çanta, kıyafet, babouches denilen ucu sivri ve biraz kalkık terlik, deri sandalet) ayrıca ipek şallar, kumaş, djellaba denilen sivri uçlu kapüşonlu uzun cübbeler, Fas ataları olan berberler tarafından yapılan eşsiz kilimler, çömlekler, bakır süsler, argan yağı ve kremleri burada alabileceklerinizin başında geliyor.

Pazarlık yapmayı kesinlikle unutmamalısınız. Size 3 diyorlarsa 1 demelisiniz, en kötü 1.5 ya da 2’de buluşursunuz. Biz kilim almak istedik , 1 orta boy kilim için 1000€’dan fiyat açtılar, uzun bir pazarlık süreci sonunda iki kilimi 400€’ya almayı başardık.

Fez’de fiyatlar genel olarak Marakeş’e göre biraz daha pahalı. Ancak burada daha enteresan, daha orjinal ürünler bulma ihtimaliniz çok yüksek. Bu yüzden eğer gerçekten çok beğendiğiniz bir şey varsa kaçırmayın, ancak alışverişin devamını eğer tura devam ediyorsanız mesela Marakeş’ e saklayın.

FEZ’ DE NEREDE ALIŞVERİŞ YAPILIR?

Eski şehir merkezinin 2000 adet dar ara sokaklarında 12.000 civarında dükkan varmış. Saymadık, ispat edemeyiz ancak kesinlikle doğru. Medina bir alışveriş cenneti. Kafanızı nereye çevirseniz farklı renkte, farklı dokuda bir dükkan ya da ilginç bir tezgah sizi karşılayacak.

FEZ ŞEHİR TURU

Fez küçük bir yer olmasına rağmen sırf eski şehir merkezi için bir tam gün ayırmalısınız. Surlarla çevrili bir orta çağ şehir olan Fez Medina’sı 9. yy’da kurulmuş ve yaklaşık 9700 adet daracık sokaktan oluşuyor. Görülecek onlarca anıt, camii, sergi, saray vs olduğu için değil de yüzlerce dar sokağında ilginizi çekecek her bir dükkan ya da tezgahta en az 3 dk. zaman ayıracağınız için 🙂

Rotanız ise özetle şu şekilde olmalı: Fez’ in ünlü mavi kapısı Bab Boujloud‘u arkanıza aldığınızda biri sağdan biri soldan aşağı inen iki sokak mevcut. Herhangi birinden inip, diğerinden çıkmanız halinde aşağıda detaylı anlatacağımız Fez’ de görülmesi gereken ana yapılardan da geçmiş olacaksınız.

• Bab Boujloud (Blue Gate, Mavi Kapı): Medina Fez yani Fez eski şehir merkezine açılan kapı. Eğer eski şehir merkezine taksi ile gelecekseniz taksiciler kesinlikle Bab Boujloud’a gitmek istediğinizi söylemelisiniz zira şehirde 7 tane kapı mevcut.
• Dar Batha ise Fez Medina’nın merkezinde yer alan eski bir saray. Günümüzde seramik ve ahşap işleri müzesi olarak hizmet veriyor.
• Medersa Bou Inania: Dar Batha’nın karşısında yer alan, MÖ: 1351–56 yılları arasında Abu Inan Faris tarafından kurulan medrese, geniş avlusu ile Marinid mimarisi örneği olduğu söyleniyor.
• Zaouia Moulay Idriss II (Zaouia de Moulay Idriss): 807- 828 yılları arasında Fas’ı yöneten Moulay Idriss II tarafından yaptırılmış. Mezarı da burada yer alıyor. Daracık bir sokak arasına saklanmış bir yer burası. Kapısı ve avlusu çok renkli. Bizim gittiğimiz dönemde şapkalı ve enteresan cübbeli insanlar, içeri gelen insanları kutsuyordu, değişik bir ayin vardı sanki içeride. Tam olarak ne olduğunu anlayamadık. Camii mi, yoksa müritlerin toplandığı bir dergah mı emin değiliz açıkcası.

• Kairaouine Cami ve Üniversitesi (Mosquee et Universite Karaouiyne): UNESCO Dünya Mirasları Listesine Dünya’nın en eski üniversitesi olarak geçen üniversitenin avlusunu ziyaret edin. Kadınlar avlunun ortasından değil, kenarında ayrılan bölümden yürüyebiliyorlar. Ayakkabılarınızı çıkarmanız ve başınızı kaptmanız gerekiyor tabii ki. Burası zamanında üniversite olarak kullanılmış ancak anladığımız kadarıyla aslında bir medrese olarak hizmet vermiş. Camii sadece namaz saatlerinde açık, onun dışında içine giremiyorsunuz.

• Chouara Tabakhanesi: Dünya’nın en eski tabakhanesi olarak görülen tabakhanede geleneksel metotlarla en iyi deriler işleniyor. Tabakhaneye yaklaştığınızı kokusundan anlayacaksınız. İşlenmiş deriden yapılan ürünlerin satıldığı dükkanlardan bir tanesini gözünüze kestirip, terasına çıkabilir ve tabakhaneye tepeden kuş bakışı izleyebilirsiniz. Dükkan çalışanları zaten sizi kapıdan içeri davet edecek. Ücretsiz seyir terası şeklinde pazarlama yapıp, terasta size derinin nasıl işlendiğini adeta bir rehber edasıyla anlatacaklar. Sonunda bahşiş vermeniz ya da deri ayakkabı, çanta vs almanız gerekecek. (Yine yazılı olmayan ama uymak zorunda olduğunuz Fas kuralı gereği 🙂 )

• Place R’Cif ve Mosque R’Cif, R’Cif Square (Place Er-Rsif): Fez’in ünlü meydanında bir sürü yeme içme mekanı bulabilirsiniz.
• Endülüs Camiisi (Mosquee des Andalous, Andalusian Mosque):  Endülüs mimarisine sahip camii. Yine mozaik duvarlar, geniş avlular ile klasik bir camii.

İkinci gün ise önerimiz biraz Fez’ in surları dışına çıkıp daha yerel halk içine karışacağınız bir tur yapmanız.

• Jnan Sbil Bahçesi (Jnan Sbil Gardens): 18. yüzyılda Sultan Moulay Abdellah tarafından yaptırılmış bahçe, Fas’ın en eski bahçesi.  Fez medinaya giriş yapılan Bab Boujloud yani Mavi Kapı ile Yahudi bölgesi olarak geçen Mellah’ın tam orta noktasında ve Kraliyet sarayına komşu. Afrika topraklarında olup bu kadar yeşil, güzel ve düzenli bir bahçede olmak ve kafanızı kaldırdığınızda bahçenin dışında yer alan kahverengi duvarlı binalar ile çevrili olduğunuzu görmek insanı ister istemez garip bir ruh haline sokuyor. Fez gibi bir şehirde bile böyle bir peyzaja ve bu denli bir bitki örtüsüne sahip bir bahçenin olması ve bizim canım memleketimizde resmen yeşil göremememiz.. Çok üzücü gerçekten.

• The Royal Palace (Palais Royal Dar El Makhzen): Fez’de medinayı ve Kraliyet sarayını çevreleyen surlar ve bir çok kapı var. Kraliyet sarayı da bu kapılardan Sammarin Medina Gate adlı kapıdan girer girmez karşınıza çıkacak. Malesef saraya giriş izni yok. Sadece saraya giriş yapılan işlemeli, oymalı, kocaman ve rengarenk olan bu kapalı kapıların fotoğraflarını çekmek için bile gidilmeye değer bir yer burası. Zaten eğer rotanıza Jnan Sbil bahçesini eklediyseniz, sarayın yanından yamacından geçmiş olacaksınız.

• Mellah: Fez’deki Yahudi bölgesi. Kraliyet Sarayı’nın sağında kalan bölge. Ibn Danan Sinagog‘unu gördüğünüzde Mellah bölgesinde olduğunuzu anlayacaksınız. Sinagog pazar günleri kapalı, biz o yüzden giremedik ama sinagog ve camiinin olduğu bu kısımda enteresan manzaralara sahne olan bir pazar yeri kurulmuştu. Medina’ ya hiç de uzak olmamasına rağmen bir anda mimarinin, insanların hızla değişmesi ise oldukça ilginç geldi bize.

• Merenid Tombs (Marinid Tombs ya da Borj Nord): Fez Medina’nın kuzeyinde (Borj Nord’da) bir tepede kalan mezarlıklara taksi ile gidebilirsiniz. Şehrin panoramik seyr terası olarak oldukça turistik bir yer. Biz buraya gitmedik zira kaldığımız riyaddan ve Kairaouine camiinin ziyarete açılmasını beklerken kilim alışverişi yaptığımız Palais du Tresor’un terasından tüm şehri kuş bakışı izleme fırsatı bulduk.

FEZ’ DE EĞLENCE VE GECE HAYATI

Fez’de içki içmek için tercih etmeniz gereken yerler otellerin barları. Bu oteller de genellikle eski şehir merkezinin dışında yer alan lüks oteller.

Diğer yerlerde özellikle bayanların tek başına girmeleri hiç tavsiye edilmiyor. Yanınızda erkek olsa bile iyi Arapça bilmeyen biri olmadan da girmenin de çok konforlu olmadığı söyleniyor.

Bu arada yanınıza yanaşıp sizinle konuşmaya çalışanlara aldırmamanız da tavsiye ediliyor. Yani en azından kaldığımız riadda bize önerdikleri buydu, kullandıkları kelime ise “not legal”. Tam olarak ne legal değil pek anlayamadık ama kötü niyetli yanaşan, anlayabileceğimiz dilde laf atan vs kimseyi fark etmedik. O yüzden de bir sıkıntı yaşamadık.

FEZ YAKININDA GEZİLEBİLECEK DİĞER YERLER: ALTERNATİF TURLAR

Fez’e en yakın ve turistik şehirlerden biri Şafşavan yani Chefchaouen. Fez’den en azından günübirlik bir turla bu mavi şehre gitmelisiniz.

Ayrıca otobüs ya da trenler ile Marakeş, Kazablanka, Rabat gibi diğer şehirlere kolaylıkla ulaşabilirsiniz.

FEZ GEZİ NOTLARI

• Fez tam bir alışveriş cenneti ancak kuru iyi hesaplamanız ve alışveriş sonrası para üzerini iyi saymanız gerekiyor.
• Turist olduğunuzu anlayacaklar ve hemen size yol tarif etmeye çalışacaklar. Olur da cevap verip size eşlik etmelerine izin verirseniz, peşinizden kesinlikle ayrılmayacaklar. Size peki argan yapımını görmek ister misin, tabakhaneye gittin mi, eşarp atölyesini de görmelisiniz gibi tavsiyelerde bulunup adete kişisel bir tur rehberliğine bürünecek ve karşılığında da gönlünden ne koparsa değil ” bir 20′ lik daha ver o kadar yardım ettim sana!” diyecekler. Gardınızı alın, hazırlıklı olun 🙂
• Fas yemeklerini denemek için birçok turistik restoran mevcut. Pahalı evet ama yine de bir gece denemelisiniz.
• Şehir sıcak olsa da iç mekanlar ve sokak araları oldukça serin. Dikkatli giyinmelisiniz yoksa mazallah bizim gibi 26 dereceden üst solunum yolu enfeksiyonlu olarak döner, 2 hafta toparlanamazsınız 🙁
• Fez Medina bölgesinde bazı yerler bizim kapalı çarşı tarzında ancak dar sokak aralarında gezerken kendinizi zaman içinde yolculuk yapıyor gibi hissedeceksiniz. Kokuya, insan seline, katır istilasına karşı koymayın ve tadını çıkartın.